Dalilin da ya sa ake kiran Ghana da Kogin Zinariya a lokacin mulkin mallaka, ba abin mamaki ba ne ganin cewa irin wannan albarkatu a zahiri ta kumfa a ƙasa don isa ga waɗanda suka fahimci fa’idarsa.
Farashin karafa ya karu a shekarun baya-bayan nan, lamarin da ya sa aikin hakar zinare ya kara tsananta a kasar da har yanzu ke fama da rashin aikin yi sakamakon tabarbarewar tattalin arziki ga ‘yan Ghana.
Yunkurin neman zinari ya samo asali ne a yankunan dazuzzukan dazuzzukan kasar suka shiga a matsayi na shida a duniya wajen fitar da wannan albarkatu mai daraja wanda ya jawo dubun-dubatar masu gudanar da ayyukansu ba bisa ka’ida ba.
Matsalolin da ake fuskanta a kasa da ciyayi ya sa masana muhalli suna ta dada-dadi yayin da illar da ke haifar da tabarbarewar yanayin kasar Ghana, da tsoratar da koguna da tafkuna da ma matsugunan mutane.
Ghana a matsayinta na kasa shahararriyar mai noman koko da fitar da kaya ne wadda ita ce ta biyu bayan makwabciyarta Ivory Coast wajen fitar da amfanin zuwa kasashen waje. Ya kasance babban jigon tattalin arzikinta tun kafin a gano mai a teku.
Duba nan:
- Fassarar Jafananci na Al-Sanwar mai ɗaukaka: samurai jarumi!
- Burtaniya ta kori ‘yan Najeriya 44, ‘yan Ghana a cikin jirgi daya
- Galamsey mining ‘behind Ghana’s environmental genocide’
Jikunan ruwa kamar kogin Pra sun gurɓata da ragowar rawaya mai kauri da ke neman hanyarsu daga wuraren hakar ma’adinai na kusa zuwa gadon koginsa, wanda ke barazana ga albarkatun kamun kifi.
Ruwan sa ba ya kai ‘crystal clear’ kamar yadda ya kasance shekaru da yawa da suka gabata lokacin da ayyukan hakar ma’adinai ba su da yawa kuma ba su da ƙarfi da ƙwarewa kamar yadda a zamanin yau tare da Sinawa ke neman samun kuɗi kan wannan mahaukaciyar gudu ga gwal na Ghana da ke da hannu.
Galamsey ya yi nisa daga amfani da kayan aiki na yau da kullun don gudanar da aikin hakar ma’adinai ta hanyar amfani da spades da hannaye don tono. A yau zuwan Sinawa yana nufin ana amfani da na’urori masu inganci don fitar da zinari daga ƙasa yadda ya kamata. Sakamakon ya kasance ɗimbin wuraren hakar ma’adinai da ke tsoratar da mummunan tasiri ga muhalli.
Masu fafutukar kare muhalli na zargin kyaftin din wannan haramtacciyar masana’antar da ta hada da bukatun gida da waje da hadama da rashin kula da barnar da ake yi ga muhalli da sauran masana’antu kamar noma da kamun kifi.
Wasu kuma sun ce rafukan Ghana na cike da ragowa daga sinadarin mercury da ake amfani da su wajen hakar zinare.
Ana amfani da sinadarin mercury wajen samun zinari ta hanyar haɗa mahaɗan gwal waɗanda ake zafi da tururi.
Masu fafutuka sun yi iƙirarin cewa wannan hanyar ta sa ruwan koguna da tafkunan ba su dace da sha da sauran amfanin kansu da al’ummomin da suka ci gajiyar su tun da dadewa ba.
Irin barnar da aka yi a bayyane ya sa ‘yan kasar Ghana suka bazama kan tituna suna kira ga gwamnati da ta dauki mataki domin shawo kan matsalar kafin a samu barna a rayuwarsu da suka hada da kamun kifi, da noma. Wadannan sassa ne da ke fuskantar barazanar gurbacewar koguna da tafkuna da kuma tsoratar da masu gonakin su yi watsi da filayen da cibiyar hakar zinare mai karfi ta kebe don amfani.
Ana ci gaba da zarge-zarge a kafafen yada labarai ciki har da jawabin gidan talabijin na Ghana ya nuna cewa gwamnati ba ta taka rawar gani ba saboda wasu jami’anta na iya amfana da ‘kyau’ daga Galamsey.
A watan Satumba hukumar gandun daji ta Ghana ta fara wani gagarumin kamfen a kan Galamsey a shafukan sada zumunta inda ta yi gargadin cewa aikin na lalata kasa da kasa tare da yin mummunar illa ga namun daji da kuma muhallin yankin. Yana da babban tuta a gidan yanar gizon sa mai dauke da sako maras tabbas yana kira da a kawo karshen Galamsey.
Tawagar ta da take mayar da martani cikin gaggawa na daukar mataki a kasa, inda ta kai samame a wani sansanin galamsey da ke dajin Subri da ke kusa da Benso a yankin Yamma.
An kama wasu masu hakar ma’adinai hudu da ake zargin dauke da makamai ne saboda suna hakar ma’adinan a yankin dajin da aka haramta a Duniya mai Muhimmanci a cikin dajin, lamarin da ya janyo mummunar barna ga ciyayi da kuma shimfidar wuri a cikin neman zinari.
Makaman da aka kama, bindigu ne, harsashai 77, wanda ke nuna hadarin da ke tattare da yakin kyamar Galamsey daga masu hakar ma’adinai da aka shirya amfani da su don ci gaba da rike masana’antar.
Ana zargin wadanda ake zargin suna samun goyon bayan “mutane masu tasiri wadanda ba a bayyana sunayensu ba.
Irin wannan yanayi ne a zuciyarsa ya sanar da wani tsattsauran horo na tsawon makonni 3 na aikin soji ga ma’aikata tamanin da daya (81) na sashen bayar da amsa gaggawa na hukumar kula da gandun daji (FC).
Horon ya ba su “ƙwarewar dabara a cikin yaƙi marar makami, sintiri, kwanton bauna, kwasa-kwasan cikas, motsa jiki, aiwatar da doka, karatun taswira, ƙa’idodin ƙima, don haka ikon sarrafa bindigogi daidai, jagoranci da ƙwarewar sadarwa”.
Shugaban rundunar ‘yan gudun hijirar da ke Goaso, Mista Abdul Karim Jakpa ya samu rauni ne bayan wasu ‘yan sara-suka ba bisa ka’ida ba sun yi wa tawagarsa kwanton bauna a cikin dajin.
Duk da cewa lamarin ba shi da alaka da Galamsey, amma yana da ilimantarwa a kan manya-manyan ayyuka da za a iya shawo kan masu amfani da dajin ba bisa ka’ida ba, wadanda a shirye suke su yi tashe-tashen hankula don kare rayuwarsu ko da kuwa hakan na kawo illa ga muhalli.
Masu saran sun killace wani rangwame a cikin dajin Obosomkese a cikin dajin Bechem.
An yi wa Karim Jakpa da ya ji rauni tiyata ne domin cire kwarkwasa guda tara (9) da ke cikin cikinsa.
Ghana na daya daga cikin kasashen da suka fi dazuzzuka a duniya amma kalubalen da ake samu na sare dazuzzuka na barazana ga hakan.
Ko da yake yunƙurin kawo ƙarshen saran gandun daji ya haifar da haɓaka 48% a cikin manyan gandun daji tun daga 2017, ayyukan Galamsey mai ƙarfi na iya lalata wannan ci gaba.
“Daga cikin yankuna 16 na Ghana, 7 ayyukan hakar ma’adinai ba bisa ka’ida ba ya shafa,” John Allotey wanda shugaban hukumar gandun daji ta Ghana ya shaidawa wani taron manema labarai a watan Agusta.
“34 daga cikin 288 (dazuzzuka) sun shafa,” in ji shi ya kara da cewa kiyasin kadada 4,726 na kasa da aka lalata ya fi Athens ko Brussels girma.
Yayin da ‘yan Ghana za su kada kuri’a a watan Disamba, Galamsey da abin da za a yi da shi sun yi tattaki zuwa yakin neman zabe na manyan ‘yan takara biyu don maye gurbin shugaba Nana Akufo-Addo.
Tsohon shugaban kasa John Dramani Mahama da ke takara a karkashin jam’iyyar NDC ya yi alkawarin haramta ayyukan idan har aka zabe shi.
“Ba wai kawai muna tsayawa kan haramcin galamsey ba ne, amma za mu kama mu kuma gurfanar da masu laifin,” kamar yadda ya shaida wa wani gangami a yankin Bono.
Tun da farko Shugaba Akufo-Addo ya zarge shi da “busa zafi da sanyi” kan batun Galamsey tun 2020.
Shugaban Ghana mai barin gado wanda zai kare wa’adinsa biyu a watan Disamba na 2024, yana kan yakin neman zabe a madadin babban abokin hamayyar Mr Mahama Dr Mahamud Bawumia na jam’iyyar New Patriotic Party mai mulki.
Yayin da Galamsey ya zama batun yakin neman zabe mai zafi, masu fafutuka suna matsawa gida cewa “wannan kisan kare dangi” da ke faruwa a kogunan Ghana, tafkuna da dazuzzukan ba za a iya yin watsi da su ba ko kuma share su.
